Vats Delhi Vasubaras: An Interpretation of Love in Gokula”/वात्सल्याची वासूबारस: गोकुळातील प्रेमाची दिव्य रात्री”
Vats Delhi Vasubaras : भारतीय संस्कृतीत सणांचे विशेष महत्त्व आहे, आणि त्यातल्या त्यात दिवाळी सणाची एक वेगळीच ओळख आहे. दिवाळी म्हणजे आनंद, प्रकाश आणि नात्यांचा सण. या सणातील विविध दिवसांची आपापली खास परंपरा आणि महत्त्व आहे. दिवाळी सणाची सुरुवात होते वासूबारसपासून, ज्याला गोवत्स द्वादशी असेही म्हणतात. महाराष्ट्रातील गायींच्या पूजनाची ही खास परंपरा प्राचीन काळापासून पाळली जाते.
वासूबारस म्हणजे काय?
वासूबारस हा दिवाळी सणातील पहिला दिवस असून गायीला आणि तिच्या वासराला पूजण्याचा दिवस आहे. ‘वासू’ म्हणजे ‘वासरु’ आणि ‘बारस’ म्हणजे ‘द्वादशी’, म्हणजेच अश्विन महिन्यातील कृष्ण पक्षातील द्वादशीला हा सण साजरा केला जातो. वासूबारसचा सण महाराष्ट्रात मोठ्या श्रद्धेने आणि आदराने साजरा केला जातो, कारण गाय ही भारतीय संस्कृतीत एक पवित्र प्राणी मानली जाते.
वासूबारसचे महत्त्व:
भारतीय संस्कृतीत गायीला ‘गोमाता’ मानले जाते. ती केवळ एक प्राणी नसून, तिच्यात ‘सर्व देवता वास करतात’ असे मानले जाते. गायीला धार्मिकदृष्ट्या खूप उच्च स्थान दिले गेले आहे. वासूबारस साजरा केल्याने घरात सुख, शांती आणि समृद्धी येते असे मानले जाते. गाय आणि तिचे दूध, शेण, मूत्र हे सर्वही औषधी आणि लाभकारी मानले जाते, ज्यामुळे तिचे महत्त्व अधिक आहे.
वासूबारसची परंपरा आणि पूजन:
वासूबारसच्या दिवशी विशेषरित्या गायीचे पूजन केले जाते. पूजन करण्यासाठी गायींना स्वच्छ केले जाते, त्यांना विशेष अलंकार घालून सजवले जाते. काही ठिकाणी गायींना हळदी-कुंकवाचा टीळा लावून त्यांचे आरती-पूजन केले जाते. तसेच त्यांना गवत, गोड पदार्थ, फळे, आणि गोडा-मोदक अर्पण केले जातात. गायीला चारा घालून त्याच्याशी आशीर्वाद घेतला जातो.या पूजनाची विधी नेहमीसारखी साधारण असली तरी त्यातील भाव महत्त्वाचा असतो. गाय पूजन करताना तिच्या आशीर्वादाने घरातील सर्व सदस्यांसाठी आरोग्य, समृद्धी आणि दीर्घायुष्याची प्रार्थना केली जाते.
Vats Delhi Vasubaras :
वासूबारसच्या पूजनाचे धार्मिक आणि वैज्ञानिक महत्त्व:
Vats Delhi Vasu baras : वासूबारसचा धार्मिक अर्थ म्हणजे पृथ्वीवरील जीवनाची जपणूक आणि संवर्धन करणे. गायीला देवी मानले जाते कारण तिच्या माध्यमातून माणसाला पौष्टिक दूध, शेण, मूत्र आदी उपयोगी गोष्टी मिळतात. गायीचे पूजन हे मातृवंदनाचे प्रतीक आहे. त्याचप्रमाणे, वैज्ञानिकदृष्ट्या गायीच्या दूधाचे पोषणमूल्य खूप जास्त आहे, त्यामुळे तिचे पालन करणे हे केवळ धार्मिक नव्हे, तर शास्त्रीय दृष्टिकोनातूनही महत्त्वाचे आहे.
गायीचे दूध, गोमूत्र आणि शेण हे जैविक :
दृष्टिकोनातून खूप फायदेशीर आहेत. त्यांचे विविध औषधीय उपयोग असल्याने गायीचे पालन फायदेशीर ठरते.
वासूबारसच्या वेगवेगळ्या प्रदेशातील प्रथा:
भारतात वासूबारसच्या सणाला वेगवेगळ्या नावाने आणि पद्धतीने साजरे केले जाते. काही ठिकाणी याला गोवत्स द्वादशी म्हणतात, तर काही ठिकाणी गोपाष्टमी म्हणतात. महाराष्ट्रात हा सण विशेष महत्त्वाने साजरा केला जातो. महाराष्ट्राबाहेर उत्तर भारतात या दिवशी कृषक समुदायामध्येही गायीला पूजा करण्याची पद्धत आहे.
गोवत्स द्वादशीला पाळण्यात येणाऱ्या काही खास परंपराव्रत पालन:
या दिवशी काही ठिकाणी स्त्रिया उपवास करतात आणि गायीच्या पूजनानंतर उपवास सोडतात. या व्रताच्या पाळण्याने धार्मिक लाभ मिळतो असे मानले जाते.सजावट आणि अलंकरण: गायींना विशेष माळा, फुलांनी सजवून त्या घरोघरी नेल्या जातात आणि त्यांचे पूजन केले जाते.
गोधनाची पूजा:
गोधन म्हणजे गाईचे दूध, तूप, शेण, गोमूत्र, गोमय यांची पूजा केली जाते.वासूबारसच्या दिवशी करावयाच्या काही खास गोष्टीवासूबारसचा सण केवळ धार्मिक नाही तर घरातील वातावरणात सकारात्मकता आणणारा मानला जातो. या दिवशी गायीचे पूजन केल्यास आर्थिक समृद्धी, आरोग्य, आणि शांती मिळते असे मानले जाते.
साधना आणि ध्यानधारणा:
या दिवशी मंत्रजप आणि ध्यान करणे शांती प्रदान करते.
दान:
Vats Delhi Vasu baras : गायींना आणि गरीबांना अन्न, कपडे, किंवा इतर आवश्यक वस्तू दान करणे हे पुण्यकारक मानले जाते.वासूबारसच्या दिवशी गायीचे पूजन करण्यामागील इतिहास वासूबारसची परंपरा प्राचीन काळापासून चालत आलेली आहे. धर्मग्रंथात असे उल्लेख आहे की, श्रीकृष्ण भगवान यांनी या दिवशी गायींची महती सांगितली होती. विशेष म्हणजे गायीला पूजण्याची परंपरा फक्त भारतातच नाही तर जगभरातील विविध संस्कृतींमध्येही आहे. भारतीय लोक गायीला मातेसारखी आदराने मानतात.
वासूबारसच्या दिवशी शाकाहाराचे महत्त्व :
भारतात वासूबारस सणाच्या निमित्ताने अनेक जण शाकाहार पाळतात. शाकाहाराचे अनुकरण ही पर्यावरण आणि जैविक संतुलन राखण्यासाठी एक महत्त्वाची भूमिका बजावते. गायीचे संवर्धन करण्याचा अर्थ नैसर्गिक आणि पर्यावरणस्नेही जीवनशैलीला प्रोत्साहन देणे होय.
वासूबारस :
– एक श्रद्धेचा आणि आस्थेचा दिवसवासूबारस फक्त एक धार्मिक विधी नसून हा एक विश्वास आहे. गायीवरचा आदर आणि तिच्या प्रतिमेबद्दलची श्रद्धा, ही आपल्या संस्कृतीची देणगी आहे. ही श्रद्धा आपल्या संस्कृतीला अधिक भक्कम आणि प्रेमळ बनवते. गायीवरची श्रद्धा हे केवळ तात्त्विक नाही तर निसर्गावर, जीवनावर आणि मानवतेवर असलेल्या प्रेमाचे प्रतीक आहे.
वासूबारसच्या निमित्ताने जैविक संतुलनाचे महत्त्व :
आजच्या काळात, वाढत्या प्रदूषणामुळे आणि पर्यावरणीय बदलांमुळे निसर्गावरचा ताण वाढला आहे. वासूबारस सणात गायीच्या पूजनातून निसर्ग आणि जैविक संतुलनाच्या जपणुकीसाठी संदेश दिला जातो. गायीच्या शेणापासून खत तयार होते, जे शेतीसाठी अत्यंत उपयुक्त असते आणि पर्यावरणालाही हानी पोहोचवत नाही. यामुळे गायीच्या संवर्धनाला शास्त्रीय दृष्टिकोनातूनही अनन्यसाधारण महत्त्व आहे.
आधुनिक काळात वासूबारसचे महत्त्व :
आधुनिक जीवनशैलीमध्ये बदल होत असतानाही वासूबारसचा सण नव्या पिढीला आपल्या परंपरा आणि संस्कृतीची ओळख करून देण्यासाठी एक महत्त्वाचे साधन आहे. गायीचा सांभाळ आणि तिच्या पूजनाची महती आधुनिक पिढीला समजून घेण्याची आवश्यकता आहे. वासूबारस सणाच्या निमित्ताने नवीन पिढीला गायीचे महत्व, तिच्याशी निगडीत पारंपरिक मूल्ये आणि नैतिकता शिकवता येते. त्यामुळे नवी पिढी केवळ तंत्रज्ञान आणि आधुनिकतेतच न थांबता आपल्या संस्कृतीची मुळेही जपते.
वासूबारस शाश्वत जीवनशैलीची प्रेरणा :
आजच्या यांत्रिक युगात, वासूबारस सारखे सण शाश्वत जीवनशैलीचे महत्त्व आपल्याला सांगतात. गायीच्या सेवेतून मिळणाऱ्या उत्पादनांचा उपयोग जीवनातील अनेक पैलूंमध्ये होतो. गोमूत्र, शेण आणि दूध याचा शेती, औषधोपचार आणि स्वच्छता या सर्वच क्षेत्रात उपयोग होतो. त्यामुळे वासूबारस सण केवळ धार्मिक नव्हे, तर व्यावहारिक जीवनातील शाश्वततेचे प्रतीक म्हणूनही समजला जातो.
वासूबारसच्या निमित्ताने काय शिकावे?
वासूबारस आपल्याला जीवनात नम्रता, कृतज्ञता आणि सेवाभाव शिकवतो. वासूबारस सणाच्या निमित्ताने आपण खालील गोष्टींवर भर देऊ शकतो.
निसर्गाशी मैत्री:
गायीसारख्या प्राण्यांची सेवा करून निसर्गाच्या जपणुकीची जबाबदारी घेण्याची प्रेरणा.
पारंपरिक ज्ञानाचे पुनरुज्जीवन:
गायीच्या महत्त्वाच्या गुणधर्मांचा अभ्यास करून त्याचे संधारण करणे.
आत्मनिर्भरता आणि शाश्वतता:
गायीच्या उत्पादनांवर आधारित वस्तू आणि सेवा वापरून आत्मनिर्भरता साधणे.
सामाजिक सहिष्णुता:
Vats Delhi Vasu baras : आपल्या संस्कृतीतील विविध घटकांशी एकरूप होऊन सामाजिक बांधिलकी प्रस्थापित करणे.वासूबारस साजरा करण्याचे पर्यावरणीय लाभ वासूबारस सारखे सण पर्यावरणीय संरक्षणासाठी एक प्रेरणास्थान आहेत. यामध्ये गायीचे पूजन केल्याने तिच्या संवर्धनावर भर दिला जातो. गायीपासून मिळणारे पदार्थ पर्यावरणास अनुकूल असतात. जैविक शेतीसाठी गायीचे शेण खूप उपयुक्त आहे, ज्यामुळे जमिनीची सुपीकता वाढते आणि रासायनिक खतांच्या वापरापासून निसर्गाचे रक्षण होते.
वासूबारस साजरा करण्याच्या काही कल्पना:
आजच्या धावपळीच्या युगात वासूबारस साजरा करण्यासाठी काही सोप्या आणि पर्यावरणस्नेही कल्पना वापरता येतात.
गायीसाठी आश्रय:
वासूबारसच्या निमित्ताने गायींना संरक्षण देणाऱ्या संस्थांना आर्थिक मदत किंवा चारा दान करता येईल.
जैविक उत्पादनांचा वापर:
वासूबारसला आपल्या रोजच्या जीवनात जैविक उत्पादनांचा वापर करण्यास सुरुवात करता येईल.
कुटुंबातील सदस्यांसोबत सण साजरा करणे:
मुलांना आणि नवीन पिढीला वासूबारसचे महत्त्व समजावून सांगून त्यांच्यासमवेत सण साजरा करता येईल.
गोधन संवर्धनाबद्दल जागृती:
गायीच्या संरक्षणासंबंधी कार्य करणाऱ्या संस्थांशी संपर्क साधून त्यांच्या कार्यास हातभार लावता येईल.
निष्कर्ष :
वासूबारस म्हणजे केवळ एक सण नाही, तर आपल्या परंपरेत असलेल्या एकतेचा, आदराचा आणि निसर्गाशी असलेल्या नात्याचा उत्सव आहे. हा सण आपल्या संस्कृतीची मुळं जपण्यास, निसर्गाप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्यास आणि सामाजिक जबाबदारीची जाणीव करून देण्यास महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतो. वासूबारस साजरा करून आपण गायीचे आणि पर्यावरणाचे संरक्षण करण्याचे व्रत उचलतो, ज्यायोगे आपल्या समाजाची समृद्धी आणि शाश्वतता सुनिश्चित करता येईल.
असेच कोकण सण अपडेट मिळवण्यासाठी कोकणवेड ला नक्की फॉलो करा तसेच सदर लेख वात्सल्याची वासूबारस: गोकुळातील प्रेमाची दिव्य रात्री” कसा वाटला हे कमेंट करून जरूर कळवा.
देखील वाचा